IRUÑAKULTURADA

Kontserbatorioan aritu ondoren, Sarasatek haur mirari izateari utzi eta biolinaren birtuoso moduan bidea egin behar zuen eta ezertako musikari zela erakutsi behar zuen musikari bihurtu behar izan zuen. 1857tik aurrera, eta batik bat 1860ko hamarkadan, Parisko musika aretoetara maiz joaten zen, horien artean, Gioacchino Rossinirenera, eragin handikoenera. 1861ean, lehenbiziko aldiz aritu zen Parisko Kontzertuen Elkartearekin. Gainera, Paristik kanpo bere burua ezagutarazteko asmoz, bidaiatzen hasi zen: Bartzelona eta Madril (1860), Londres (1861), Baden (1862), Bordele eta Frantziako beste hiri batzuk (1863), Spa eta Saint-Malo (1864), Bucarest (1869).

Urte horietan, berak ondutako lanak ezagutarazten hasi zen, eta arrakasta handia izan zuten. Horrez gain, ganbera musika lantzen zuen eta beste musikagile batzuen lanak jotzen zituen. 1857an, Sarasatek Saint-Saënsi eskatu zion kontzertu bat ontzeko beretzat: Concertstück Op. 20 izeneko lanaren jatorria izan zen. 1867an estreinatua, berari eskainitako lan kopuru handi bateko lehena izan zen, geroago Europa eta Amerika osoan zabalduko zituen lanak. Kontserbatorioko zuzendariak, Auberrek, O Salutaris bat eskaini zion 1860an, eta Tullerías jauregian estreinatu zuen Napoleón III.aren aurrean. Saint-Saënsek kontzertuari bere lan ezagunena gehitu zion: Introduction et Rondo Capriccioso. Wieniawskik biolinerako bere bigarren kontzertua eskaini zion.

Carlota Patti abeslariarekin eta Theodor Ritter pianistarekin batera Ameriketan egin zuen lehen itzuliak (1870-1872) amaitu zuen etapa hori. Bi urte iraun zuen bidaia nekagarrian Sarasatek Ipar Amerikako ekialdeko eta Canadako hiri nagusiak bisitatu zituen, eta Hego Amerikako zati batean, Caracas eta Valparaíso artean, ibili zen. New Yorken, Sarasatek Max Bruchen biolinerako lehen kontzertua estreinatu zuen Ameriketako lurretan. Ameriketatik itzuli zenean, 1872ko udaberrian, artista ospetsua zen.

Ameriketan izan zituen arrakasten ondotik, Pablo izen artistikoa hartua zuela, Sarasatek bakarlari ibilbideari ekin zion eromenezko moduan Europa osoan. 1870eko hamarkadan, besteak beste, Édouard Laloren Biolinerako kontzertua Op. 20 (1874) eta musikagile horren beraren lan ospetsuena estreinatu zituen, Sinfonia Española (1875). Biak Sarasaterentzat idatzi zituen. Urte horietakoak dira, era berean, Danzas españolas eta betidanik konposizio ospetsuenetako bat izan dena: Zigeunerweisen Op. 20.

Pablo Sarasatek Europa eta Amerika irabazi zituen, bere biolinak entzuleak liluratzeko zuen gaitasunari esker: gozatze perfektua, dotoretasuna, birtuositate behartu gabea eta, batez ere, soinu garbia, aratza eta gardena. Entzuleei zirrara eragiten zien oso modu bizian.

Konkista progresiboa izan zen: Frantzia ondoren Amerika, eta ondoren, Ingalaterra, Eskozia, Belgika, Herbehereak eta Alemania.

1876a urte erabakigarria izan zen. Sarasatek zortea saiatu zuen Alemanian, Napoleon III.aren Bigarren Inperioa amaitu zuen herrialdean. Lehenbiziko erasoa hiriburuan egin zuen, Berlinen, eta Sarasate ez zen onik atera… gutxienez, kritikarien hitzetatik: batzuek salatu egin zuten, besteak beste, “zirkorako musika” eta “Espainiako dantza hain txarra, ezen ez baita ezta landua edo ikasia ere” jotzeaz. Hala eta guztiz ere, handik hilabetera, Leipzigeko Gewandhaus aretoan aritu zen, Laloren Sinfonía Española eta Saint-Saënsen Concertstück jotzen, eta orduan errotik aldatu zen egoera. Vienan sekulako arrakasta lortu zuen. Vienan aritu eta gero, Alemaniara itzuli zen, eta han hainbat hamarkadatan, hil arte, iraun zuen harreman suhar eta leial baten oinarriak ezarri zituen.

Alemania eta Austria menderatzea erabakigarria izan zen Sarasateren etorkizunerako: handitzen ari zen ospea sendotu egin zen, musikari eta interpretatzaile nabarmengarriekin harreman estuak izateko aukera eman zion, eta, gainera, 1877an bere bizitzan garrantzizkoa izan zen elkartze bat gertatu zen: Frankfurt am Mainen Otto Goldschmidt pianista alemaniarra ezagutu zuen. Aurrerantzean ohiko laguntzailea, idazkaria, agentea eta lagun pertsonala izan zuen.

Alemanian harremanak honako musikari hauekin izan zituen, besteak beste: Max Bruch –adiskidetasun estua izan zuen Sarasaterekin eta Biolinerako bigarren kontzertua Op. 44 eskaini zion nafarrari–, Joachim Raff –honek ere Biolinerako kontzertua, 2.a, Op. 206 eskaini zion– eta Leopold Auer biolinista eta pedagogo handia –honek Hungariako Rapsodia Op. 5 eskaini zion nafarrari–. Garai horretako biolinista alemaniar garrantzitsuenek ere, Joseph Joachim eta August Wilhemj musikariek, beren konposizioetakoren bat eskaini zioten.

Britainia Handia ere Sarasateren urteroko helburu izan zen. Alexander C. Mackenzie musikagile eskoziarrak bere lanetakoren bat eskaini zion: Biolinerako kontzertua Op. 32 eta biolinerako eta orkestrarako Pibroch Op. 42 suitea.

---

1880ko hamarkadatik aurrera Sarasatek mundu osoan itzuliak egiteari eman zion bizia. Kontzertuetara jende mordoa joaten zen, eta etengabeak izan ziren egin zizkioten omenaldiak eta eman zizkioten sari ohoregarriak.

1880an Espainian lehen itzuli arrakastatsua egin zuen: Penintsula o

soan ibili zen, baita Lisboan ere. 1882an Italiara joan zen aurreneko aldiz. Urte horietan, Europan egin zituen itzuliak luzatu zituen, eta, hartara, 1888an Kopenhageraino iritsi zen. Hamarkada horretan, gainera, Berthe Marx pianista handia Sarasateren ohiko laguntzaile ibili zen zenbait itzulitan.

1889ko azaroa eta 1890eko apirila bitartean Ameriketako bigarren bira egin zuen. Oraingoan guztiz arrakastatsua izan zen. Ibilaldi bizia eta nekagarria izan zen, eta Ameriketako Estatu Batuetako hirietan, Kanadan eta Mexikon ibili zen. Hurrengo urteetan, Europa osoan itzuliak egiten jarraitu zuen: Herbeheretan, Belgikan, Errusian, Italian, Espainian… Hala ere, nagusi izan ziren Erresuma Batura, Alemaniara eta Frantziara egindako bidaiak. Sarasateren ospea sendotu egin zen: mito bihurtu zen. Arrakastak etengabeak izan ziren ordutik aurrera, hil zen urtea arte.

Sarasatek bidaiak baliatzen zituen herrietako doinuak hartu eta gero bere konposizioetan erabiltzeko. Izan ere, hori izan zen, besteak beste, honako lan hauen jatorria: Airs Écossais (1891), Mélodie Roumaine (1901) eta Chansons Russes (1902), eta Espainiako herri musikan ideia hartutako lanak, esate baterako, Danzas Españolas Op. 26 (1881), Jota Aragonesa (1882), Serenata Andaluza (1883), Petenera (1894) eta Jota de Pamplona (1903). Aretoko generoa eta operako gaiei buruzko fantasiak lantzen jarraitu zuen, gainera. Horien artean nabarmendu behar da oso ospetsu egin zelako Fantasía sobre Carmen de Bizet (1881).

Errepertorioa osatzeko, beti jotzen zituen lan klasikoak eta musikagile garaikideen lanak. Azken lan horietako batzuk berari eskainitakoak ziren, besteak beste, Max Bruchen Eskoziako Fantasia, Mackenzieren Pibroch eta Saint-Saënsen Biolinerako eta orkestrarako hirugarren kontzertua. Bakarlari birtuoso moduan egin zuen lana ez ezik, oso ezaguna ez den beste alor bat ere landu zuen hamarkada horietan: ganbera musika ere jorratu zuen, osatutako laukotearekin.

Hil zen urtean, uztail bakoitza iristen zenean bezalaxe, Sarasate San Fermin jaietara joan zen eta lau kontzertu eman zituen. Handik bi hilabetera, Biarrizko etxean hil zen, 64 urte zituela. Biriketan zuen gaixotasuna okertu egin zen eta, ondorioz, hil egin zen.

---

1856an, Parisko Kontserbatorioan ikasten hasi zen urte berberean, Sarasate Iruñera etorri zen Aldapako San Fermin jaietarako, irailean. 1872, 1876 eta 1877. urteetako udetan itzuli zen. 1879tik aurrera eta hil zen urtea arte, Iruñearekin zuen hitzordua ezin saihestuzkoa bihurtu zen: 1884 eta 1889. urteetan izan ezik, urtero sanferminetan aritu zen, Gaztelu plazako Antzoki Nagusian antolatutako kontzertuetan, 1903tik aurrera Gayarre Antzokia deituko zena, Santa Cecilia orkestrarekin, Joaquín Mayak sortua eta Sarasatek bultzatua. Bereziki aipatzekoak dira 1882ko San Fermin jaietako kontzertuak. Izan ere, Sarasatek, Gayarrek, Arrietak, Zabalzak, Guelbenzuk, Larreglak, Mayak eta Chapík parte hartu zuten. Pérez Galdósek honako hitz hauek idatzi zituen belaunaldi horren gainean: “Pablo Sarasate nafarra da. Lehenago ere esana dut musikari espainol guztiak nafarrak direla” (Arte y crítica, 1923).

Azkeneko kontzertuak hil baino bi hilabete lehenago eman zituen. Horietan honako musikari hauen laguntza izan zuen: Ricardo Villa Santa Cecilia orkestra zuzentzen aritu zen; Berthe Marx, pianoa jotzen; Remigio Múgica, Iruñeko Orfeoia zuzentzen; eta Otto Goldschmidt, pianoa jotzen Sarasateri laguntzeko. Horrez gain, beste biolinista iruindar batek, Santiago Vengoecheak, Jota Navarra jo zuen, Sarasatek Nafarroako Foru Diputazioari eskaini ziona, eta orkestrak, orfeoiarekin batera, Himno a Sarasate izeneko kanta eskaini zion. Azken kanta hori Villak ondu zuen.

Sarasate zezenzale amorratua zen eta bere oholtza izaten zuen Iruñeko zezen-plazan sanferminetan. Musika apaingarriak jarri ohi ziren bertan. Zenbait alditan, gainera, zezenketaren buru izaten zen.

1900ean, Iruñeko Udalak Sarasate hiriko seme kutun izendatzea erabaki zuen, eta 1902an gauzatu zen hori. 1903an, gainera, Udalak hiriko pasealeku garrantzitsuena eskaini zion musikariari eta, izena aldatuta, Sarasate bulebarra izan zen ordutik aurrera. Biolinista hil ondoren, 1918an Udalak Sarasateri eskainitako monumentu bat jaso zuen Taconera parkean. Azkenik, monumentua koroatzen zuen bustoa kontserbatorio berriko aurrealdera eraman zuten eta kontserbatorioari bere izena jarri zioten. 1959an beste monumentu bat inauguratu zuten, Media Luna parkean.

1893ko testamentuan, Sarasatek Iruñeko Udalari objektu anitz utzi zizkion ”en toute proprieté”: bere artelan bilduma, sariak, makilak… eta bere biolin batzuk, haien artean Vuillaume eta Gand & Bernardel izenekoak. 1894 eta 1897 artean, biolin-jotzaileak hainbat objektu eman zizkion Udalari, zilarrezko koroak eta bitxi batzuk, esaterako. 1908an hil ondoren, Iruñeko Udalak museo areto bat egokitu zuen udaletxe zaharreko azken solairuan. Bertan jarri zuen ondarea, Otto Goldschmidtek —musikariaren administraria eta laguna— eginiko ondasunen zerrenda oinarri harturik. Eraikin barrokoa eraitsi zenez, 1951n kendu behar izan zen museoa. Hamalau urteren buruan, Agoitz kaleko Pablo Sarasate Kontserbatorioko beheko solairuan jarri zen ondarea, 1965ean, kontserbatorioa inauguratu zen urtean. Han egon zen 1977a arte. Hamalau urte iragan ziren museo areto berria inauguratu arte. Areto hau kokaturik zegoen San Joan bataiatzailea Apaiztegi zaharreko kaperan, Merkatuko kalean, Udal Artxibategia dagoen egoitzan. Han egon zen 1991tik 2008 arte. Orduantxe egokitu zen egungo erakusketa aretoa, zaharberritu zen Kondestablearen Jauregian, Kale Nagusian.

TESTAMENTUA
Pablo Sarasateren testamentutik hartuta. Parisen egin zen 1893ko irailaren 28an:

”Iruñeko Udalari honako hauek uzten dizkiot oinordetzan: nire erlojuak, gorbata orratzak, eraztunak, diamanteak dituzten bitxiak, sariak, koroak, palmak, agiriak, brontzezko objektuak, koadroak, bustoak eta oroigarriak. Bilduma hau beira-arasa berezi batean erakutsi beharko da. Bertan jarri beharko da objektu bakoitzaren jatorria.
Halaber, oinordetzan uzten dizkiot nire bi biolinak, Vuillaume eta Gand izenekoak (azken hau Parisko Kontserbatorioan lehen sari gisa eman zidaten), baita nire arkuak ere… Biolin hauek erakutsiko dira artista-oroigarriak gordetzen dituen beira-arasa horretan, hautsetik eta hezetasunetik behar bezala babesturik.
Aipatu Udalari oinordetzan uzten dizkiot Parisko nire gelan dauden mota guztietako altzariak eta altzari objektuak…
Oroigarriak eta musika tresnak dituen bilduma guztia, baita altzari guztiak ere, gela berezi batean jarri beharko dira. Gelak nire izena izan beharko du eta herritarrek inolako arazorik gabe bisitatu ahalko dute”.